Psychotherapie is ...
Psychotherapie is een recht
Net zoals iedereen recht heeft op goed onderwijs, op goede lichamelijke gezondheidszorg, enzovoort, zo heeft iedere inwoner van België ook recht op goede geestelijke gezondheidszorg en daarbij speelt een wetenschappelijk onderbouwde psychotherapie een erg belangrijke rol. Het is de plicht van de overheden van dit land om psychotherapie te helpen faciliteren, in nauwe samenwerking met de vertegenwoordigers van wetenschappelijk onderbouwde psychotherapeutische verenigingen.
Psychotherapie behandelt mensen en geen stoornissen
Psychotherapie behandelt mensen die lijden. Een lijden dat soms omschreven wordt als stoornis. Behandeling in psychotherapie is iets anders dan behandeling in de somatische geneeskunde. Psychotherapeuten behandelen geen ziektes, maar zien mensen in hun totaliteit en als deel van een relationele omgeving. Zij initiëren en faciliteren veranderingsprocessen van individuen en/of families. Daarbij wordt getracht een richting te zoeken die rekening houdt met de (on)mogelijkheden, emoties, gedragingen en geschiedenissen van mensen en de relaties en contexten waarin zij zich bevinden.
Psychotherapie is een specialisatie
Psychotherapie mag dan wel gezien worden als een specialisatie bovenop een opleiding klinische psychologie, klinische orthopedagogie of arts, het blijft een op zichzelf staande specialisatie die niet kan worden herleid tot een variant van één van de drie genoemde opleidingen. Net zoals een arts geen neurochirurg, huisarts, internist of anesthesist is, net zo min kan een klinisch psycholoog, een klinisch orthopedagoog of een arts zich erop beroepen ‘psychotherapeutisch te werken’ zonder een daartoe geëigende opleiding te hebben gevolgd. Psychotherapie is dus een discipline-overstijgende specialisatie.
Psychotherapie is maatwerk
Psychotherapie is geen confectiewerk maar maatwerk. Een beoefenaar van de psychotherapie heeft geen trukendoos en geen standaardoplossingen. Een psychotherapeut is iemand die onbevooroordeeld en met een open geest naar de problemen en verhalen van elke nieuwe patiënt en/of familie luistert en zoekt wat voor hem of haar bruikbaar kan zijn en tot verandering kan leiden. Een psychotherapeut dient als het ware steeds opnieuw een stukje psychotherapie heruit te vinden. Er bestaan namelijk geen ‘standaardmensen’, dus ook geen ‘standaardbehandelingen’, hoe aantrekkelijk dat idee vanuit management-oogpunt ook mag zijn.
Ieder mens is uniek en dat maakt dat iedere psychotherapeutische behandeling opnieuw uniek dient te zijn. Daarbij kunnen bewezen effectieve behandelmodellen wel tot inspiratie en/of als leidraad dienen, maar ieder evidence based behandeling en ieder protocol moet door de beoefenaar van de psychotherapie telkens opnieuw worden getoetst en afgestemd op de specifieke noden of behoeften van elke nieuwe en unieke patiënt die beroep op hem/haar doet.
Psychotherapie is de kunst van samenwerken
Wetenschappelijk onderzoek bewijst keer op keer dat de kwaliteit van de samenwerking tussen patiënt en therapeut meer invloed heeft op het resultaat dan de aard van de therapeutische technieken of procedures. De therapeutische relatie is in psychotherapie met andere woorden een van de belangrijkste werkbare factoren voor verandering. Deze is echter geen gewone relatie maar wel een professionele relatie met een specifieke rolverdeling, duidelijke regels en grenzen waarmee de omgang tussen de psychotherapeut en patiënt(en) bepaald wordt. De therapeut blijft eindverantwoordelijke voor het professionele karakter van de therapeutische relatie, maar therapeut en patiënt hebben een gedeelde verantwoordelijkheid over de behandeling. De therapeutische relatie is een werkrelatie waarin beide partijen een engagement (‘contract’) aangaan tot het samenwerken aan de hulpvraag van de patiënt. Psychotherapie is zorg dragen maar niet verzorgen.
Psychotherapie is een inspanningsverbintenis
Psychotherapie is niet resultaatgericht, maar gericht op een (veranderings)proces en op de gezamenlijke inspanningen die daarvoor geleverd moeten worden. Voor een goede samenwerking heb je overeenstemming nodig over doelen en aanpak van de behandeling, en moet er een voldoende positieve emotionele band worden gevormd. Een dergelijke goede samenwerking opzetten is onmogelijk indien de technieken en het doel van de behandeling bij voorbaat worden vastgelegd. Vaak leidt het ontwikkelen van een gedeelde visie op doelen en aanpak reeds tot een gewenste verandering. Voor een goede samenwerking is ook feedback van patiënten onontbeerlijk. Deze maakt het mogelijk om doelen en werkwijze bij te stellen en om van psychotherapie daadwerkelijk een gezamenlijke onderneming te maken.
Psychotherapie is een ambacht
Psychotherapie is een kunde die wars is van grootschaligheid, automatisering of massaproductie. Er is op dit punt een zekere analogie met de gilden uit het verleden. Een ambacht werd in de praktijk geleerd. Je kon beginnen als gezel met het verwerven van basisvaardigheden, maar zonder het afleggen van een meesterproef kon je nooit als ambachtsman erkend worden. Op eenzelfde manier doorloopt een psychotherapeut in opleiding meerdere stadia doorheen seminaries en supervisies om zijn basis aan psychotherapeutische kennis en kunde steeds verder uit te bouwen. Dit is per definitie een langdurig ontwikkelingsproces in een opleiding die nooit helemaal kan worden afgerond. De integratie van verworven kennis en kunde in de persoon van de psychotherapeut zelf blijft altijd verder gaan.
Psychotherapie is meer dan een goed gesprek
Een psychotherapeut doet meer dan luisteren en spreken. Hij of zij intervenieert op basis van weloverwogen hypotheses over problemen en dynamieken. Een psychotherapeut toetst deze interventies ook bij de patiënt(en), waardoor er gesproken kan worden van permanente processturing op basis van de inbreng van de patiënt enerzijds en het hypothese toetsend denken door de therapeut anderzijds. Deze permanente processturing en hypothesetoetsing draagt bij tot de effectiviteit als wordt voldaan aan de drie C’s.
Effectieve psychotherapie is consistent, wat wil zeggen dat ze gestoeld is op één duidelijk omschreven theoretische visie. Deze visie omvat enerzijds een innerlijk samenhangend geheel van hypothesen rond wat er intrapsychisch en/of interpersoonlijk precies aan de hand is met personen met psychopathologische klachten of problemen. Daarnaast informeert deze visie de psychotherapeut ook over wat hij/zij in therapeutisch opzicht tegenover die klachten of problemen dient te stellen.
Effectieve psychotherapie is coherent, wat wil zeggen dat alle onderdelen en aspecten van de behandeling in dezelfde richting werken. Deze worden geïntegreerd in een samenhangend behandelmodel en behandelplan. Er dient bijzondere zorg voor worden gedragen dat de psychotherapeut niet zomaar gaat ‘shoppen’ in het brede aanbod van verschillende therapeutische technieken en/of behandelingen en daar een arbitraire keuze uit maakt, ingegeven door wat aantrekkelijker, makkelijker, of zelfs een hype is. In het omgekeerde geval bestaat het risico dat de patiënt wordt geconfronteerd met adviezen, interventies, opdrachten of interpretaties die elkaar onderling tegenspreken of zelfs tegenwerken.
Effectieve psychotherapie biedt continuïteit, wat wil zeggen dat er gezorgd dient te worden voor een beperking van onderbrekingen in het therapeutisch proces. De zorg voor de patiënt wordt niet opgedeeld in apart te behandelen thema’s. Er wordt voor gezorgd dat afspraken op een betrouwbare en voorspelbare manier doorgaan. Het afzeggen of verplaatsen van afspraken en het herhaaldelijk verwijzen van de patiënt van de ene naar de andere behandelaar vanuit de idee dat verschillende klachten door verschillende specialisten moeten worden behandeld, draagt bij tot een toename van drop outs in de behandeling.
Psychotherapie is ook onbevangen luisteren
Therapeutisch luisteren is een aparte kunde. Het is een intensieve vorm van luisteren naar de persoon en diens geschiedenis, krachten, steunbronnen, relaties en contexten, eerder dan een zoeken naar symptomen, klachten. Dit impliceert dat de behandelaar het eigen weten en de eigen aannames, waarden en normen op elk moment tussen haakjes kan plaatsen in functie van het veranderingsproces van de patiënt. Een psychotherapeut luistert zo onbevangen mogelijk met het besef dat hij/zij de ander nooit volledig zal kunnen kennen en is nieuwsgierig naar zijn/haar leef- en betekeniswereld.
Psychotherapie is hard labeur
Psychotherapie is hard labeur net omdat de beoefenaar van de psychotherapie geen technieker is, geen bandwerk doet noch confectiewerk levert. De beoefenaar van de psychotherapie engageert zich met heel zijn persoon in zijn werk. Zijn/haar eigen wereld van gedachten, gevoelens en handelingen worden actief mee betrokken in het psychotherapeutisch werk. Daarmee is de psychotherapeut ook zijn of haar eigen instrument. Hij/zij wordt zelf geraakt als persoon in het therapeutisch proces en zet zijn of haar eigen persoon in de behandeling in. Belangrijk is dat een psychotherapeut zich kan laten raken, onderscheid kan maken tussen de patiënt en zichzelf, en verantwoordelijkheid kan nemen voor het eigen aandeel in de werkalliantie. Permanente reflectie op eigen geraaktheden en collegiale uitwisseling en feedback zijn hierbij noodzakelijk.
Psychotherapie is evidence based
Psychotherapie dient op wetenschap gebaseerd te zijn, maar wat betekent dat? Je mag onderzoeksresultaten niet verwarren met richtlijnen voor de praktijk. De American Psychological Association spreekt pas van een wetenschappelijk gefundeerde praktijk wanneer ‘het best beschikbare onderzoek’ geïntegreerd wordt met klinische expertise. Het is onmogelijk voor individuele psychotherapeuten om dat persoonlijk waar te maken. Gelukkig kunnen degelijk opgeleide psychotherapeuten beroep doen op één van de vier grote, internationale referentiekaders (ook wel ‘therapeutische scholen’ genoemd). Binnen zo’n referentiekader werken psychotherapeuten samen om in de grote stroom aan wetenschappelijke publicaties het kaf van het koren te scheiden, en de praktijk waar nodig aan te passen. Daarbij houden ze rekening met de cultuur, de voorkeuren en de karakteristieken van de individuen of gezinnen waar ze mee werken. Elk referentiekader ontwikkelde daartoe een eigen visie op kwaliteitsvolle psychotherapie, met een eigen begrippenkader en eigen internationale vakliteratuur, studiedagen, enzovoort. Deze vakliteratuur is erop gericht de brug te slaan tussen onderzoek en praktijk.
Psychotherapie staat op vier poten
Een psychotherapeut heeft grondige kennis van een psychotherapeutisch denkkader. Psychotherapeutische referentiekaders garanderen evidence based werken door een grondig doorgewerkte (consistente, coherente, continuë) integratie van wetenschappelijke kennis en praktijkervaring in de persoon en de persoonlijke competenties. Vandaar het belang van een gedegen langdurige opleiding, waarin supervisie, opleiding en eigen therapeutische ervaring worden geïntegreerd.
Opleidingen in de psychotherapie hebben dan ook vier poten. Zij bieden binnen hun eigen theoretische visie een brede waaier aan van theoretische concepten, waarbij oog voor diversiteit binnen de eigen stroming de keuze van basisauteurs bepaalt. Via deze aangereikte kennis bieden de opleidingen zicht op een psychotherapeutisch proces. Zij bieden technisch-praktische seminaries aan waarbinnen de verworven theoretische kennis kan worden vertaald naar de praktijk. Zij bieden een eigen leerervaring aan zodat therapeuten in opleiding ook meer zicht krijgen op de positie van de patiënt en op hun eigen aandeel in de evolutie en mogelijke wisselvalligheden van een psychotherapeutisch proces. En ten slotte vragen zij dat therapeuten in opleiding eigen therapieën ter bespreking en supervisie voorleggen aan ervaren therapeuten en medestudenten.
Deze vier poten van een psychotherapie-opleiding blijven centraal staan in het dagelijkse werk van de beoefenaar van de psychotherapie. Een opleiding in de psychotherapie is als het ware een zich continu verder zettende ontwikkeling.
